กระทู้ที่เกี่ยวข้อง - โคลงกระทู้ ^คลิก
                                          - โคลงสองสุภาพ ^คลิก
                                          - โคลงสามสุภาพ ^คลิก
                                          - โคลงสี่สุภาพ : วรรณศิลป์แห่งความสง่างาม ^คลิก
                                          - กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ ^คลิก
                                          - กาพย์สุรางคนางค์ ๓๒ (กาพย์ธนัญชยางค์ ๓๒) ^คลิก

๑.  รูปแบบฉันทลักษณ์การแต่งกาพย์ยานี ๑๑

    ๑.๑)  จำนวนคำ

          อย่างที่ได้กล่าวไปแล้วข้างต้นว่า กาพย์ยานี เป็นคำประพันธ์ที่แต่งได้ไม่ยาก เทียบจากผังฉันทลักษณ์ที่แสดงไว้ จะเห็นได้ว่า

- กาพย์ยานี ๑๑ นั้น ในหนึ่งบทมี ๒ บาท บาทต้นเรียกว่า "บาทเอก"   บาทท้ายเรียกว่า "บาทโท"
- และในหนึ่งบาทนั้น มี ๒ วรรค วรรคหน้ามี ๕ คำ วรรคหลังมี ๖ คำ  (รวมแล้วแต่ละบาทนั้นเป็น  ๑๑ คำทั้ง ๒ บาท จึงเรียกว่ากาพย์ยานี ๑๑ นั่นเอง)

ดังคำกาพย์ที่ว่า

             กาพย์ยานีลำนำ                     สิบเอ็ดคำจำอย่าคลาย
          วรรคหน้าห้าคำหมาย                วรรคหลังหกยกแสดง
             ครุ ลหุนั้น                              ไม่สำคัญอย่าระแวง
          สัมผัสต้องจัดแจง                      ให้ถูกต้องตามวิธี
                                                           (กำชัย ทองหล่อ)

หมายเหตุ : การนับคำในกาพย์นั้น นับตามเสียงพยางค์ที่เปล่งออกมาหนึ่งครั้งต่อหนึ่งคำ แต่ว่าหากคำใดที่ประกอบด้วยคำที่เป็นลหุแท้ เช่น สวรรค์ พินิจ กุสุม เกษม วิหค ฯลฯ นั้น ผู้ประพันธ์สามารถนับได้ให้เป็น ๑ คำ หรือ ๒ คำก็ได้ แล้วแต่เจตนาของผู้เขียน แต่หากเป็นลหุลอย เช่น จะ มิ เพราะ และ เตะ ฯลฯ จะนับเป็น ๑ คำเท่านั้น


    ๑.๒)  การรับ-ส่งสัมผัส

          ภายในหนึ่งบทของกาพย์ยานีนั้น การรับ-ส่งสัมผัสระหว่างวรรค และสัมผัสระหว่างบท มีอยู่ว่า

    - คำสุดท้ายของวรรคที่หนึ่ง   ส่งสัมผัสสระไปยังคำที่ ๑, ๒ หรือ ๓ ของวรรคที่สอง
    - คำสุดท้ายของวรรคสอง   ส่งสัมผัสสระไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่สาม

สัมผัสระหว่างวรรคภายในหนึ่งบทนั้น มีแต่เท่านี้   ส่วนวรรคที่สี่ นั้น ให้เป็นอิสระ ละไว้ไม่ต้องรับสัมผัสสระจากวรรคที่สาม จะมีหรือไม่ก็ได้ แล้วแต่ความเหมาะสม

ส่วนสัมผัสระหว่างบท นั้น เช่นเดียวกับกลอน คือ ให้คำสุดท้ายของบทแรก(คำที่ ๖ ของวรรคสี่)  ส่งสัมผัสสระไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่สอง ของบทถัดไป ดังตัวอย่างนี้

๐ เรือครุฑยุดนาคหิ้ว	ลิ่วลอยมาพาผันผยอง
พลพายกรายพายทอง	ร้องโห่เห่โอ้เห่มา
๐ สรมุขมุขสี่ด้าน	เพียงพิมานผ่านเมฆา
ม่านกรองทองรจนา	หลังคาแดงแย่งมังกร
	(กาพย์เห่เรือเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร)

ที่เน้นสีแดงคือ สัมผัสสระระหว่างวรรค  และที่เน้นสีน้ำเงินคือ สัมผัสสระระหว่างบท ดังที่กล่าวไว้นั่นเอง


    ๑.๓)  เสียงท้ายวรรค

          เสียงท้ายวรรคของกาพย์ยานีแต่ละวรรคนั้น ลงได้ทุกเสียง จะลงเสียงใดก็ได้ ไม่เคร่งครัดหรือบังคับเช่นกลอน หากที่นิยมกันคือลงเสียงสามัญเป็นส่วนมาก และเสียงจัตวา (ยกเว้นวรรคที่ ๔ ไม่นิยมลงเสียงเอก หรือโทเป็นอย่างยิ่ง เพราะทำให้เสียงของกาพย์หลุบห้วนขาดหายไป)


    ๑.๔)  จังหวะการอ่าน

          ช่วงจังหวะการอ่านของกาพย์ยานี ๑๑ นั้น เรียบง่ายและลงตัว ด้วยการแบ่งจังหวะวรรคหน้าเป็น  ๒-๓  และวรรคหลังเป็น  ๓-๓    จึงง่ายต่อการจดจำยามท่องอาขยาน เช่น

๐ เรือครุฑ-ยุดนาคหิ้ว	ลิ่วลอยมา-พาผันผยอง
พลพาย-กรายพายทอง	ร้องโห่เห่-โอ้เห่มา

แต่หากอ่านแผลงเป็นอีกอย่าง เช่น แบ่งวรรคหลังเป็น ๒-๒-๒ เช่นกลอนหก เช่น

๐ เรือครุฑ-ยุดนาคหิ้ว	ลิ่วลอย-มาพา-ผันผยอง
พลพาย-กรายพายทอง	ร้องโห่-เห่โอ้-เห่มา

อ่านแล้วพิลึกพิลั่นน่าดูครับ
                       :
                  บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
                  - Black Sword -
                  (หมู มยุรธุชบูรพา)

                               
                                    • กลับสู่หน้า สารบัญ กาพย์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ฉันท์  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท ^คลิก