ประมวลธรรม : ๘.เกวัฏฏสูตร(สูตรว่าด้วยการแสดงธรรมแก่บุตรคฤหบดีชื่อ เกวัฏฏะ)

อินทรลิลาตฉันท์ ๑๑

  ๑.พุทธ์เจ้าประทับตรัส.............กะ"เกวัฏฯ" ณ ป่าใกล้
"นาฬันทะฯ"เมืองชัย...................สิเกวัฏฯริทูลขอ

  ๒.ให้ชวนพระสงฆ์หนา..............แสดงปาฏิหารย์จ่อ
ฝูงชนจะคล้อยก่อ......................และเลื่อมใสพระองค์ยิ่ง

  ๓.พุทธ์องค์ซิตรัสแย้ง...............มิเคยแจ้งพระสงฆ์อิง
ทำอิทธิฤทธิ์สิง...........................กะชนสรวมสิผ้าขาว

  ๔.เกวัฏฏะยืนตาม.....................ณ สอง,สามริทำพราว
พุทธ์องค์แถลงกล่าว...................วิชาฤทธิ์พระองค์รู้

  ๕.ได้ทรงประกาศแล้ว................ติอย่างแกล้วและสงฆ์ดู
หนึ่ง"อิทธิปาฯ"ชู..........................แสดงฤทธิ์สิอัศ์จรรย์

  ๖."อาเทสนาฯ"สอง....................คะเนกรองหทัยครัน
ทายใจนิกรมั่น............................รึดักใจวะคิดใด

  ๗.สามสอนนราฝึก....................พระธรรมลึกสงบใจ
มีเหตุและผลไข..........................ประโยชน์ล้นนิกรยล

  ๘.ทรงตรัสแจรงฤทธิ์.................นรีคิดมิเชื่อผล
กล่าวภิกษุบัดดล.........................ริ"คันธาระฯ"ชาวเมือง

  ๙."อาเทสนา"เดา.......................ผิใครเล่ามิเชื่อเลื่อง
เอ่ยว่าพระสงฆ์เฟื่อง...................."มนีกาวิชา"หลง

  ๑๐.แล้วทรงแสดงสอน..............วิธียอนประพฤติตรง
ด้วย"อานุสาฯ"บ่ง........................ประพฤติศีลติสามหนา

  ๑๑.จำเริญกะฌานสี่..................ลุแปดรี่กะญาณหนา
จึงดับกิเลสพา.............................อร์หันต์มิเกิดไข

(ต่อหน้า ๒/๒) ประมวลธรรม : ๘.เกวัฏฏสูตร

  ๑๒.พุทธ์องค์ผจงเล่า................ก็สงฆ์เฝ้าซิสงสัย
ธาตุสี่จะดับได้...........................ณ ที่ไหนตระเวณรอบ

  ๑๓.ถามเทพ,มหาพรหม............ก็สุดซมซิไผตอบ
ถามพุทธเจ้าชอบ.......................เพราะรู้รอบระบือไกล

  ๑๔.พุทธ์องค์แนะวิญญาณ........ผิดับรานขจัดไว
ธาตุสี่ก็ดับไซร้...........................มิเหลืออีก ณ ที่นั้น

  ๑๕.ชี้เห็นวะอิทธิ์ฤทธิ์...............รึเดาจิตมิเยี่ยมครัน
สู้คำแนะสอนสรร.......................จะสำคัญประเสริฐสม ฯ|ะ

แสงประภัสสร

ที่มา : สุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙ ทีฆนิกาย สีลขันธวัคค์ พระ ไตรปิฎกสำหรับประชาชน หน้า ๓๑๑

เกวัฏฯ=เกวัฏฏะ บุตรคฤหบดี
พระพุทธเจ้า=ประทับ ณ ป่ามะม่วง ของ ปาวาริกะ
นาฬันทะฯ=เมือง นาฬันทา
ปาฏิหารย์=ทรงแสดง ๓ อย่าง คือ ๑)อิทธิปาฏิหารย์-แสดงฤทธิ์ได้เป็นอัศจรรย์ ๒)อาเทสนาปาฏิหารย์-ดักใจทายใจได้เป็นอัศจรรย์ ๓)อนุสาสนีปาฏิหารย์-สั่งสอน(มีเหตุผลดี)เป็นอัศจรรย์
ฌานสี่=ฌาน ๑-๔ คือภาวะที่จิตสงบจากการเพ่งอารมณ์เป็นสมาธิ คือ ๑)ฌานหนึ่ง หรือปฐมยาม มีวิตก(ความตรึก),วิจาร(ความตรอง) และปีติ ความอิ่มใจ ๒)ฌานที่สอง หรือทุติยฌาน ซึ่ง วิตกและ วิจาร  สงบระงับ เหลือแต่ ปีติ ๓)ฌานสาม หรือตติยฌาน  มีปีติ(ความอิ่มใจ) สงบระงับ ๔)ฌานสี่หรือ จตุตถฌาน มีอุเบกขา ไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข
วิชชา ๘=ปัญญาพิเศษ แปดประการ คือ
๑)วิปัสสนาญาณ=ญาณที่ทำให้เห็นแจ้งด้วยปัญญา ๒)มโนมยิทธิ คือฤทธิ์ทางใจ นิรมิตร่างกายอื่น จากกายนี้ได้ ๓)อิทธิวิธิ คือแสดงฤทธิ์ได้ เช่น น้อยคนทำให้เป็นมากคน มากคนทำให้เป็นน้อยคน เดินในน้ำ ดำดิน เป็นต้น ๔)ทิพย์โสต=มีหูทิพย์ ได้ยินเสียงใกล้ไกล ที่เกินวิสัยหูมนุษย์ธรรมดา ๕)เจโตปริยญาณ คือ กำหนดรู้ใจผู้อื่นได้ ๖)ปุพเพนิวาสานุสติญาณ คือระลึกชาติในอดีตได้ ๗)จุตูปปาตญาณ คือ ญาณรู้ความตาย ความเกิดของสัตว์ได้ โดยเห็นด้วยตาทิพย์ ๘)อาสวักขยญาณ คือ ญาณที่ทำอาสวะ กิเลสที่หมักหมม หรือหมักดองในสันดานให้สิ้นไป

(ขอบคุณภาพจาก อินเทอร์เน๊ต)

ประมวลธรรม : ๙.โลหิจจสูตร(สูตรว่าด้วยการโต้ตอบกับ โลหิจจพราหมณ์)

ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒

  ๑.พระพุทธ์เจ้าเสด็จด้น.........ณ"โกศลฯ"พระสงฆ์ตาม
แวะพักที่"สลาฯ"คาม................สิ"โลหิจจ์ฯ"ลุปกครอง

  ๒.เพราะโลหิจจ์ฯลุเห็นผิด......วะพราหมณ์ชิดลุธรรมผ่อง
ตะไปสอนกะชนข้อง................ตริว่าโลภและเป็นบาป

  ๓.ลุธรรมแล้วก็ตนครัน...........ลิเครื่องพันธนาฯราบ
ตะเกิดโลภก็เหมือนทาบ...........จะถูกมัดสภาพเดิม

  ๔.สดับพุทธองค์ยาตร............ก็อาราธนาเริ่ม
พระพุทธ์เจ้าและสงฆ์เสริม.......คระไลสู่ ณ บ้านเยือน

  ๕.พระพุทธ์ฯเสวนากิจ............กะโลหิจจ์ฯตริผิดเกลี่อน
"ปเสนฯ"สิมอบเฉือน.................บุรีให้เจาะตัวท่าน

  ๖.ปเสนฯและโลหิจจ์ฯ............ประโยชน์นิตย์ระดาผ่าน
มิแบ่งปันกะใครขาน.................จะเกิดหายนะหรือไม่

  ๗.ผิโลหิจจ์ฯก็ยืนยัน...............พินาศครันประชาไข
มิได้รับปะภัตต์ไว......................จะลำบากละชีวา

  ๘.พระพุทธ์เจ้าริถามไป...........มิแบ่งใครจะเรียกว่า
ริตั้งจิตกุเมตตา.........................และช่วยเหลือรึศัตรู

  ๙.ก็โลหิจจ์ฯริตอบตรึก............เพาะข้าศึกซิแน่ชู
พระองค์ถามหทัยจู่....................วะคู่แค้นจะเรียกขาน

  ๑๐.กุเห็นผิดรึเห็นชอบ..............ก็พราหมณ์ตอบวะผิดพาน
มิมีทางจะสู้ราน...........................เพราะจำนนกะเหตุ,ผล

  ๑๑.พระพุทธ์เจ้าก็ทรงเร้า..........ประโยชน์เอามิแบ่งชน
ก็เท่ากับลุธรรมท้น.......................มิได้บอกกะผู้ใด

  ๑๒.จะทำอันตรายยิ่ง.................เพราะใจสิงมุร้ายใฝ่
นิกรพลาดจะรับได้.......................และเป็นการตริผิดลาม

  ๑๓.พระพุทธ์องค์จะแจงขาด.....ประเภทศาสดาสาม
เจาะผู้บวชลุธรรมงาม..................ตะคุณต่างคละกันไป

  ๑๔.ลุหนึ่ง,ผู้แสดงธรรม..............ก็ศิษย์ซ้ำมิฟังใด
และเลี่ยงหนีจะเหมือนไซร้...........ถนัดสอนตะไร้ผล

(ต่อหน้า ๒/๒) ประมวลธรรม : ๙.โลหิจจสูตร

  ๑๕.ประโยชน์ศาสดาถอย............มิเกิดคอยจะเห็นยล
เจาะสอง,คล้ายกะสามด้น..............ตะศิษย์ฟังมิหนีหาย

  ๑๖.กุสามศาสดาโรจน์.................ประโยชน์โชติจะสอนฉาย
ตะศิษย์เองมิฟังกราย.....................จะพากันระเริงหนี

  ๑๗.ผิโลหิจจ์ฯซิทูลว่า..................ก็ศาส์ดา ณ โลกนี้
มิควรติงติเลยมี..............................รึไม่มีประการใด

  ๑๘.พระองค์ตรัสวะมีหนา.............พระศาส์ดาริบวชไกล
พิสุทธิ์ศีลสมาธิ์ใส..........................ลุฌานสี่เสาะแปด"วิชช์ฯ"

  ๑๙.ก็ตนเกริกอร์หันต์พาน............และศิษย์ผ่านลุตามติด
เพราะสั่งสอนอุดมกิจ.....................ติไม่ได้เพราะสมบูรณ์

  ๒๐.สิโลหิจจ์ฯก็เสริญเจตน์..........พระธรรมเทศนาพูน
แสดงตนอุบาฯทูน..........................พระรัตน์ตรัยศรัณย์นาน ฯ|ะ

แสงประภัสสร
๒๙ กันยายน ๒๕๖๗

ที่มา : สุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙ ทีฆนิกาย สีลขันธวัคค์ พระไตรปิฎกสำหรับประชาชน หน้า ๓๑๑-๓๑๒

โกศล=แคว้นโกศล
โลหิจจ์ฯ=โลหิจจพราหมณ์
สลาฯ=ตำบลบ้านชื่อ สาลวติกา
พันธนาฯ=พันธนาการ คือ เครื่องผูกมัด
ปเสนฯ=พระเจ้าปเสนทิโกศล ราชาจากแคว้นโกศลล
ฌานสี่=ฌาน ๑-๔ คือภาวะที่จิตสงบจากการเพ่งอารมณ์เป็นสมาธิ คือ ๑)ฌานหนึ่ง หรือปฐมยาม มีวิตก(ความตรึก),วิจาร(ความตรอง) และปีติ ความอิ่มใจ ๒)ฌานที่สอง หรือทุติยฌาน ซึ่ง วิตกและ วิจาร  สงบระงับ เหลือแต่ ปีติ ๓)ฌานสาม หรือตติยฌาน  มีปีติ(ความอิ่มใจ) สงบระงับ ๔)ฌานสี่หรือ จตุตถฌาน มีอุเบกขา ไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข
วิชช์ฯ=วิชชา ๘ คือปัญญาพิเศษ แปดประการ ได้แก่
๑)วิปัสสนาญาณ=ญาณที่ทำให้เห็นแจ้งด้วยปัญญา ๒)มโนมยิทธิ คือฤทธิ์ทางใจ นิรมิตร่างกายอื่น จากกายนี้ได้ ๓)อิทธิวิธิ คือแสดงฤทธิ์ได้ เช่น น้อยคนทำให้เป็นมากคน มากคนทำให้เป็นน้อยคน เดินในน้ำ ดำดิน เป็นต้น ๔)ทิพย์โสต=มีหูทิพย์ ได้ยินเสียงใกล้ไกล ที่เกินวิสัยหูมนุษย์ธรรมดา ๕)เจโตปริยญาณ คือ กำหนดรู้ใจผู้อื่นได้ ๖)ปุพเพนิวาสานุสติญาณ คือระลึกชาติในอดีตได้ ๗)จุตูปปาตญาณ คือ ญาณรู้ความตาย ความเกิดของสัตว์ได้ โดยเห็นด้วยตาทิพย์ ๘)อาสวักขยญาณ คือ ญาณที่ทำอาสวะ กิเลสที่หมักหมม หรือหมักดองในสันดานให้สิ้นไป
อุบา=อุบาสก
พระรัตน์ตรัย=พระรัตนตรัย ได้แก่ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์

ประมวลธรรม : ๑๐.เตวิชชสูตร(สูตรว่าด้วยไตรเวท)

กาพย์มหาตุรงคธาวี

  ๑.พระพุทธ์องค์.......พร้อมด้วยหมู่สงฆ์.......มุ่งตรงแคว้นโกศล
บ้านพราหมณ์นา...."มนสาฯ"ตำบล....ป่ามะม่วง.....ลุล่วง"อจิร์วดี"
มีพราหมณ์มั่ง......หลายพักอยู่ยั้ง......เช่น"วังกีส์,ตารุกข์"รี่
"โปกข์ฯ"พราหมณ์....ตาม"ชาณุฯ"ปรี่....อีก"โตเทยย์ฯ"....ชื่อเปรยเปรื่องอีกหลายคน

  ๒.สองมาณพ......"วาเสฏฐะฯนบ.....ประสพ"ภารัทฯ"ด้น
สนทนาตรอง....ทางส่องตรงก่น....อยู่ร่วมกัน....และตรับด้วยพระพรหม
วาเสฏฐะฯ......อ้างถ้อย"โปกขะฯ......ภารัทะอิง"ตารุกข์ฯ"ชม
ไม่ตกลง....ไหนบ่งชัดคม....จึงพากัน....เฝ้าพลันถามพระพุทธ์องค์

  ๓.มานพพลาง......ทูลข้อเถียงคลาง......หลายทางพราหมณ์บอกบ่ง
มีหลายสาย....ถ้าผายทำตรง....จะอยู่กับ....สดับตรับพระพรหมไว
พระพุทธ์เจ้า.....ถามวาเสฏฐ์ฯเกลา......ทางเหล่านั้นไฉน
ให้วาเสฏฐ์ฯ....ยืนเจตน์ชี้ไกล.....ถึงสามครั้ง....ทางหยั่งร่วมกับพรหมเอย

  ๔.พระองค์ตรัส......มีพราหมณ์รู้ชัด......ถนัด"ไตรเวท"เอ่ย
หนึ่งคนไหม....เคยใกล้พรหมเชย....กราบทูลว่า....ก็หามีใครได้ยล
ตรัสถามต่อ......ครูของพราหมณ์ก่อ......เหมาะพอไตรเวทท้น
หนึ่งคนมี....เห็นรี่พรหมผล....ทูลตอบได้.....ว่าไม่มีใครเห็นพรหม

  ๕.ทรงตรัสตอบ......ครูของครูพราหมณ์.....แค่นามหนึ่งมีไหม
ทูลตอบแล้ว....จะแคล้วคลาดไกล....ไม่มีผู้.....เห็นรู้จักพระพรหมเลย
ทรงถามว่า......ย้อนเจ็ดชั่วหนา......มีฝ่าหนึ่งคนเผย
ที่เคยเห็น....ดังเช่นพรหมเคย.....ทูลตอบได้....ว่าไม่มีใครเห็นพรหม

  ๖.ตรัสถามว่า......ฤษีรุ่นก่อนมา......แต่งคว้าร่ายมนต์สม
เช่น"อัฏฐกะ"...."จามะฯ"สดมภ์....สมัยนี้....พราหมณ์รี่เรียนไตรเวทชาญ
มีใครบ้าง.....เคยกล่าวตนอ้าง.....เห็นร่างพระพรหมฉาน
อยู่อย่างไร....ที่ไหนเห็นปาน....ทูลตอบว่า....จะหายังมิได้เลย

  ๗.พุทธ์เจ้าเปรียบ.......เหมือนตาบอดเฉียบ........จูงเงียบคนบอดเฉย
คนต้น,กลาง....คนวางท้ายเอย.....สามช่วงเป็น....ไม่เห็นภาพใดเข้ามา
พราหมณ์มิรู้ด้น.....ด้วยไตรเวทล้น......คนต้น,กลาง,ท้ายหนา
มิเคยเห็น.....พรหมเด่นสักครา....คำพราหมณ์กล่าว.....ก็ร้าวว่างเปล่าเช่นกัน

  ๘.ตรัสถามเพิ่ม.......พราหมณ์,ผู้อื่นเสริม......เห็นเดิมขึ้น-ตกครัน
พระอาทิตย์....มีกิจคู่จันทร์....จึงเสริญไหว้....นี้ไซร้จะพอหรือเจียว
รู้ไตรเวท.......จะพอพิเศษ.......ถึงเขตร่วมหนึ่งเดียว
อาทิตย์-จันทร์.....ได้พลันแน่เทียว.....กราบทูลใช่.....คาดไม่พออย่างแน่นอน

(ต่อหน้า ๒/๓) ๑๐.เตวิชชสูตร

 ๙.ตรัสต่อไป.......แค่มองเห็นไซร้.......มิใช่พอชี้สอน
แต่พราหมณ์รู้......พร้อมคู่ไตรฯวอน.....ทั้งครูผอง.....ไป่มองเห็นพรหมด้วยตา
ก็ยังชี้.......แนวทางตรงปรี่......จุ่งรี่ถึงพรหมหนา
ทรงตรัสถาม.....ถ้อยความกล่าวมา....ไร้หลักฐาน......ดูผ่านเลื่อนลอยหรือใย

  ๑๐.เขาทูลตอบ.......เลื่อนลอยมิชอบ.....จะยอบกระทำมิได้
พุทธ์เจ้าตรัส.....มิชัดเจนใด......ทั้งรู้,เห็น.....ยังเน้นทางตรงสู่พรหม
อยู่ร่วมใกล้.....พระพรหมอีกไซร้.....จะไม่เป็นจริงสม
ทรงเปรียบเปรย.....ห้าเผยข้อคม.....พราหมณ์กระทำ.....ประจำซมสู่พรหมพลัน

  ๑๑.หนึ่งตรัสเทียบ......รู้ไตรเวทย์เฉียบ.......ห่างเลียบไกลพรหมครัน
เหมือนชายรัก......หญิงนักแต่หวั่น.....ไม่รู้ชื่อ....และหรือบ้านอยู่ที่ใด
สอง,จะวาง.......บันไดพาดพลาง........เป็นทางสี่แพร่งไซร้
ขึ้นปราสาท.....แต่พลาดผิดไป....มิรู้ที่....ตั้งชี้ปราสาทเลยนา

  ๑๒.สาม,พราหมณ์รู้......ไตรเวทเลิกชู......ธรรมกรูเป็นพราหมณ์หนา
กลับยึดธรรม....และซ้ำไม่คว้า....ธรรมที่เป็น....พราหมณ์เด่นอีกแต่ออกนาม
เทพ,พระอินทร์......โสมะ,มหินทร์.......ยินดีพระพรหมงาม
วอน,ตั้งใจ....ก็ไม่ก่อลาม....อยู่ร่วมกัน....สดับพระพรหมได้เอย

  ๑๓.เปรียบเหมือนคน......วอนฝั่งน้ำร่น......ถึงตนย่อมไม่เลย
สี่,พราหมณ์ชาญ....รู้งานเชี่ยวเคย....กับไตรเวท...แต่เจตน์หมกกามคุณ
เครื่องจองจำ......ผูกมัดสัตว์หนำ....ย่อมย้ำห่างพรหมหนุน
เหมือนข้ามน้ำ....มิสำเร็จจุน....มีเชือกมัด....จับดัดมือไพล่หลังเอย

  ๑๔.ห้า,พราหมณ์รู้......คล่องไตรเวทอยู่......แต่พรู"นิวรณ์"เผย
พอใจกาม....ฆาตลามจนเคย....กิเลสขัด....สกัดอยู่ห่างพรหมไกล
เหมือนข้ามน้ำ.......ผ้าคลุมหัวนำ......แล้วร่ำนอนทันใด
ณ ฝั่งนี้....จะปรี่ข้ามไว....ถึงฝั่งโน้น....ก็โพ้นไกลสิ้นทางรมย์

  ๑๕.ทรงตรัสถาม......ครูของครูพราหมณ์.....กล่าวความถึงพระพรหม
ห้าข้อนี้....หนึ่ง,ชี้นิยม...."มีสิ่งหวง"....ติดบ่วงสตรีหรือไง
สอง,จิตมี......"ผูกเวร"เร็วคลี่......เกลียดชี้ไม่จบไหม
สาม,อาฆาต....คิดวาดแค้นไกล....เจ็บใจนาน....คิดผลาญสิ้นใช่หรือไร
 
๑๖.สี่,เศร้าหมอง......ใจโศกเศร้าครอง.......จับจองกิเลสไหม
ห้า,คุมจิต.....ให้ชิดอยู่ใน....อำนาจล้น....ที่ตนต้องการได้ไร
มาณพทูล.......ครูพราหมณ์กล่าวพูน......พรหมจรูญข้อห้าไซร้
เป็นเช่นนั้น....เหลือนั่นหนีไกล....ไม่เป็นเอย....เฉลยไร้ความดีงาม

  ๑๗.ทรงถามต่อ......รู้ไตรเวทส่อ.....พราหมณ์จ่อถึงพรหมตาม
หรือไม่นา.....เขาว่าตรงข้าม....พราหมณ์ยังมี....สิ่งที่หวง,ยังผูกเวร
พยาบาท.......จิตเศร้าหมองฆาต........จิตพลาดอำนาจเด่น
ตรัสถามว่า.....พราหมณ์นาจะเป็น....เทียบพระพรหม....ได้สมหรือไม่อันใด

  ๑๘.มาณพแถลง......มิได้แน่แจง.....ทรงแสดงสรุปไว้
พราหมณ์ตายแล้ว.....จะแคล้วพรหมไกล.....ไป่ฐานะ....ที่จะอยู่กับพระพรหม
ตรัสเสริมพราหมณ์....รู้ไตรเวทความ......เข้าลาม,วิบัติจม
เข้าทางผิด....เพราะคิดแดนรมย์....เป็นภาพลวง.....เห็นบ่วงทรายเป็นน้ำกลาย

  ๑๙.พุทธ์องค์ชี้......ด้วยไตรเวทนี้......ขานคลี่ว่าเป็นฉาย
ป่าไตรเวท......ไร้เขตบ้านปราย....ไม่มีบ้าน.....น้ำรานไม่มีอีกแล
ความเสื่อมถอย.......ของไตรเวทคล้อย.....อันด้อยสำคัญแฉ
วาเสฏฐ์คลาง....ใดทางพรหมแล้.....จะไปอยู่....ร่วมชูกับพระพรหมไว

  ๒๐.พุทธ์เจ้าตอบ.....รู้จักพรหมชอบ......จรรอบพรหมโลกไข
ปฏิบัติ....ใดชัดได้ไป....สู่พรหมโลก....ไร้โศกทุกข์ใจปลดปลง
ทรงแนะนำ......วาเสฏฐ์ฯพฤติทำ......ลึกด่ำพรหมจรรย์บ่ง
ถือศีลหนา.....สมาธิ์เสริมส่ง...แผ่เมตตา....จิตกล้าละนิวรณ์ราน

  ๒๑.พฤติเยี่ยงนี้......ฌานอุบัติคลี่........เกิดมีลำดับงาน
สงฆ์ตายแล้ว.....ต้องแกล้วสู่ฐาน....ผู้ร่วมกับ....และตรับพระพรหมได้เอย
สองมานพ.....ทูลสรรเสริญนบ......ขอจบอุบาฯเผย
สูตรนี้ต้อง....พฤติกรองเด่นเชย....ให้รู้-เห็น.....ผลเด่นจริงจริงแน่เทียว ฯ|ะ

แสงประภัสสร

ที่มา : สุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙ ทีฆนิกาย สีลขันธวัคค์ พระไตรปิฎกสำหรับประชาชน หน้า ๓๑๓-๓๑๕

ต่อหน้า ๓/๓) ๑๐.เตวิชชสูตร

มนสาฯ=ตำบลบ้านพราหมณ์ชื่อ มนสากตะ
อจิรวดี=พระพุทธเจ้าประทับ ณ ป่ามะม่วง ริมแม่น้ำ อจิรวดี
พราหมณ์มหาศาล (พราหมณ์ที่เป็นเศรษฐี)=เช่น วังกีสพราหมณ์,ตารุกขพราหมณ์,โปกขรสาติพราหมณ์,ชาณุสโสนิพราหมณ์,โตเทยยพราหมณ์
วาเสฏฐะ=ผู้สืบสกุลวสิษฐะ
ภารัทฯ=ภารัทวาชะ ผู้สืบสกุลภารัทวาชะ
ไตรเวท=คัมภีร์ศาสนาพราหมณ์ มี ๓ คัมภีร์ ได้แก่ ๑)ฤคเวท -บทสวดสรรเสริญเทพเจ้า ๒)ยชุรเวท-บทสวดอ้อนวอนในพิธีบูชายัญ ๓)สามเวท-บทเพลงสำหรับสวดหรือร้องเป็นทำนองในพิธีบูชายัญ ต่อมาเพิ่ม อถรรพเวท ว่าด้วยคาถาอาคมทางไสยศาสตร์เข้ามาอีกเป็น ๔
อัฏฐกะ,วามกะ=คือ ฤษีรุ่นก่อนๆที่แต่งมนต์ ร่ายมนต์
พระอินทร์=ชื่อเทพเจ้าในศาสนา พราหมณ์ ฮินดู พุทธ ในทางพุทธก็คือท้าวสักกะ เป็นเทวราช ผู้เป็นใหญ่ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
โสมะ=พระโสมะ คือพระเจ้าแห่งคำพูดใน ฤคเวท
มหินทร์=พระมหินทร์
กามคุณ ๕=คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส อันน่าปรารถนารักใคร่ชอบใจ
นิวรณ์ห้า=คือ อารมณ์ทางความคิด ที่ขัดขวาง ปิดกั้นมิให้จิตลุความดี เป็นอุปสรรคต่อการลุธรรม แบ่งเป็น ๕ อย่าง ๑)กามฉันทะ -ความพอใจในกาม ความรัก ความปรารถนา หลงใหล ๒)พยาบาท -ความปองร้าย ๓)ถีนมิทธะ-ความง่วงเหงา หดหู่  เกียจคร้าน ๔)อุทธัจจะกุกกุจจะ-ความฟุ้งซ่าน รำคาญใจ วิตกกังวล ๕)วิจิกิจฉา-ความลังเลสงสัย ไม่แน่ใจ
ฌาน=ฌาน ๑-๔ คือภาวะที่จิตสงบจากการเพ่งอารมณ์เป็นสมาธิ คือ ๑)ฌานหนึ่ง หรือปฐมยาม มีวิตก(ความตรึก),วิจาร(ความตรอง) และปี ติ ความอิ่มใจ ๒)ฌานที่สอง หรือทุติยฌาน ซึ่ง วิตกและ วิจาร  สงบระงับ เหลือแต่ ปีติ ๓)ฌานสาม หรือตติยฌาน  มีปีติ(ความอิ่มใจ) สงบระงับ ๔)ฌานสี่หรือ จตุตถฌาน มีอุเบกขา ไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข
อุบาฯ=อุบาสก